استادان فریب در طبیعت

فریفتن و استتار در دنیای حیوانات هم طرفداران فراوانی دارد؛ اما جانوران همیشه برای دور ماندن از چشم دشمن خود را با محیط تطبیق نمی‌دهند. گروهی حتی آگاهانه به شکارچیان پیغام می‌دهد.

وقتی سخن از تغییر رنگ و شکل در طبیعت به میان می‌آید، آفتاب‌پرست نخستین جانداری است که نام آن به ذهن خطور می‌کند. دیرزمانی تصور می‌شد که این خزنده همیشه خود را به رنگ محیط درمی‌آورد. این تصور اما کاملا درست نیست. آفتاب‌پرست بسته به شرایط هم تغییر رنگ می‌دهد؛ مثلا برای نشان دادن پرخاشگری، عصبانیت یا برای ارتباط با همنوع.

هر آفتاب‌پرستی اما نمی‌تواند هر رنگی را به خود بگیرد. آفتاب‌پرست‌ها گاهی بسته به ساعات مختلف روز، روشنی و تاریکی رنگ پوست خود را تغییر می‌دهند. افزون بر این، این خزندگان وقتی رنگ خود را تغییر می‌دهند، معمولا فرم بدن خود را هم عوض می‌کنند. مثلا وقتی می‌خواهند دشمن را بترسانند، خود را باد می‌کنند تا بزرگتر به نظر برسند.

آفتاب‌پرست‌ها در طبیعت دشمنان چندانی ندارند. آنها معمولا خود را به خوبی استتار می‌کنند و بدون حرکت منتظر طعمه می‌نشینند. وقتی حشره‌ای به اندازه کافی به آنها نزدیک شود، زبان درازشان در کسری از ثانیه به سمت طعمه پرتاب می‌شود. تنها پرندگان هستند که گاهی نقشه آفتاب‌پرست‌ها را بر هم می‌زنند و این شکارچیان را به طعمه تبدیل می‌کنند. در چنین شرایطی دیگر عوض کردن رنگ هم دردی از آفتاب‌پرست‌ها درمان نمی‌کند.

گوره‌خر هم به نوعی خود را استتار می‌کند. درست است که موجودی خط-خطی در دشت به راحتی دیده می‌شود، اما در گله‌ای از گوره‌خرها خطوط پیکر هر رأس گوره‌خر ناپدید می‌شود و چشمان شکارچی را به گمراهی می‌اندازد.

انواع کرم‌ها از خانواده بزرگ پیله‌سازان هم توانایی منحصر به فردی در استتار خود در دل طبیعت دارند. کرم پیله‌سازی که در این تصویر به نمایش درآمده، در امتداد شاخه یک درخت یا بوته به سختی قابل تشخیص است. برآمدگی‌های ریز روی بدن این کرم به جوانه می‌ماند و تشخیص آن از شاخه را دشوارتر می‌کند.

اختاپوس مقلد در کف دریا به سختی قابل تشخیص است. این نوع از هشت‌پا حتی می‌تواند رنگ و شکل دیگر جانداران دریایی را هم تقلید کند؛ مثلا خود را به هیبت یک مار دریایی، گونه‌هایی از سفره‌ماهی یا عضوی از خانواده حلزون‌ها درآورد. توانایی بالای این جانور دریایی در تغییر شکل و رنگ سبب شده در زبان آلمانی به آن لقب "ماهی کارناوال" داده شود.

جانوران در طبیعت تنها برای استتار، رنگ و شکل خود را تغییر نمی‌دهند. گروهی از جانداران اتفاقا به دنبال جلب توجه شکارچیان هستند؛ مثلا با استفاده از رنگ‌های هشداردهنده به شکارچی می‌گویند که خوردنی نیستند یا سمی و خطرناکند؛ حتی اگر این هشدار دروغین باشد. تصویر چشم‌های بزرگ روی بال این پروانه شکارچیان را می‌ترساند و می‌تاراند.

یکی از متخصصان هشدار دادن به شکارچیان مگس گلزار است. او رنگ و حرکات زنبور عسل را تقلید می‌کند. این حشره با تقلید نوارهای زرد و سیاه درخشان روی بدن زنبور عسل به شکارچیان القا می‌کند که نیش دارد و خطرناک است. جالب اینکه دشمن این "دروغ" را باور می‌کند.

"ماهی‌گیر" که به "اهریمن دریایی" مشهور است، خود را با کف دریا تطبیق می‌دهد. این جانور که به سختی قابل تشخیص است، ابزاری خطرناک هم در اختیار دارد: یک زائده پوستی که به کرم شبیه است. "ماهی‌گیر" این زائده را به این سو و آن سو می‌رقصاند تا توجه ماهی‌ها را جلب کند. وقتی ماهی‌ها برای شکار این "کرم" به آن نزدیک می‌شوند، "ماهی‌گیر" آنها را شکار می‌کند.